Upowszechnienie oświaty na wsi polskiej dokonało się w zasadzie dopiero w wieku XX. Ze względu na trudne warunki życiowe, tylko nieliczni synowie rodzin chłopskich umieli czytać i pisać. Okres zaborów nie sprzyjał tworzeniu szkół na wsiach. Zaborcom zależało na utrzymaniu ciemnoty i zacofania. Umiejętność własnoręcznego podpisania się była w Dzwoli rzadkością. Początkowo tutejsza społeczność nie widziała potrzeby szerszej i głębszej edukacji. Życie mieszkańców toczyło się wokół własnego gospodarstwa, z którego dochód pozwalał często ledwie na przeżycie, a nauka wiązała się z kosztami. Z biegiem lat nastawienie mieszkańców wsi do edukacji zaczęło się zmieniać, zaczęto dostrzegać korzyści płynące z  umiejętności czytania, pisania i liczenia. Stopniowo absolwenci szkoły w Dzwoli podejmowali dalszą edukację.

Spis z 1921 roku dostarczył danych na temat poziomu oświaty u zarania niepodległości. Prawie połowa ludności nie umiała czytać ani pisać, przy czym poziom analfabetyzmu był szczególnie wysoki we wschodniej części kraju.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. Dzwola administracyjnie należała do gminy Kocudza w powiecie biłgorajskim, a  jej mieszkańcy trudnili się głównie rolnictwem. Nieliczni nie posiadali ziemi, tworząc tzw. grupę wyrobników. Byli również pojedynczy przedstawiciele zawodów typu: stolarz, młynarz, pachciarz, fornal, służąca, budowniczy, stelmach i bednarz. To ich dzieci uczęszczały do szkoły. Większość z nich była nieklasyfikowana, a tylko nieliczni kończyli szkołę. Frekwencja uczniów była zależna od pór roku. Wiosną i  latem  dzieci nie uczęszczały do szkoły z powodu prac polowych, zimą zaś ze względu na warunki atmosferyczne. Absencje bywały bardzo częste, co było przyczyną
nie klasyfikacji uczniów.

W 1916 r. powstała jednoklasowa Publiczna Szkoła Powszechna. W szkole jednoklasowej uczył jeden nauczyciel. Zajęcia odbywały się razem dla oddziałów I i II oraz III i IV, przy czym oddziały wyższe uczyły się rano, niższe zaś po południu. Do szkoły w Dzwoli uczęszczały dzieci w większości wyznania katolickiego i  nieliczni mojżeszowego. Lekcje odbywały się w domach prywatnych, ponieważ nie było budynku szkolnego. Pierwszymi jej absolwentami byli: Antonina Myszak, Józef Robak, Stanisław  Szuba i Stefan Ziółkowski, którzy ukończyli cztery oddziały w roku szkolnym 1918/19.

W początkach istnienia niepodległego państwa polskiego, w latach 1918-1922, wprowadzono jednolitą nazwę: „ szkoła powszechna”, którą 17 lutego 1922 roku uzupełniono przymiotnikiem „publiczna”. W zasadzie wszystkie szkoły powszechne miały być 7-letnie, choć na terenie zaboru rosyjskiego istniały przejściowo szkoły 4-letnie. W myśl przepisów szkoła mogła realizować program 7 oddziałów, jeżeli miała co najmniej trzech nauczycieli.
W Dzwoli więc w latach 1916 – 1925  funkcjonuje jednoklasowa szkoła z IV oddziałami, od 1925 dwuklasowa Publiczna Szkoła Powszechna z pięcioma oddziałami, zaś w  roku szkolnym 1938/39 istnieje Publiczna Szkoła Powszechna II stopnia z sześcioma klasami.

Na podstawie zachowanych materiałów archiwalnych udało się odtworzyć w znacznym stopniu obsadę personalną szkoły. Pierwszą nauczycielką uczącą w Dzwoli od roku 1916  była Henryka Gączewska, która wychodząc za mąż zmieniła nazwisko na Hajdasz. Na stanowisku pozostała do roku 1921. Posadę po niej objęła Władysława Semkowicz. Rok szkolny 1924/25 to jeszcze jednoklasowa Publiczna Szkoła Podstawowa, ale już z dwoma nauczycielami. Kierownictwo szkoły objął Jan Dubiel, mając do pomocy nauczyciela Jarosława Ilnickiego. Rok 1925/26 przyniósł zmiany. Powołano dwuklasową szkołę, której kierownikiem został Paweł Dzwolak, zaś Jarosław Ilnicki nadal pełnił funkcję nauczyciela. Następna zmiana w zespole nauczycielskim nastąpiła w 1926 roku. Paweł Dzwolak i Jarosław Ilnicki odeszli, a na ich miejsce przyszli Józef i Stefania Kanasowie. Kierownictwo szkoły powierzono Ignacemu Kanasowi. Prawdopodobnie państwo Kanasowie pracowali do roku 1936. Zachowana w szkole dokumentacja  nie posiada wykazów klasyfikacji z lat 1934-1938 oraz 1941-1944 i dlatego trudno potwierdzić te przypuszczenia. Natomiast zebrane informacje potwierdzają działalność Publicznej Szkoły Powszechnej II stopnia w roku szkolnym 1938/39.  W tym okresie  kierownictwo sprawuje Ignacy Zawada, a nauczycielami zostają: Maria Zawada, Borys Mieleniec i ks. Piotr Panecki.  W takim składzie szkoła funkcjonuje do 1940 roku. Wybuch  II wojny światowej i długi okres okupacji hitlerowskiej ograniczają działalność szkoły. W Dzwoli jeszcze w 1940/41 prowadzone są jednak lekcje. Prowadzi je jako  kierownik szkoły Ignacy Zawada i nauczyciel Józef Sokołowski. Z zachowanej dokumentacji szkolnej dowiadujemy się, że w roku szkolnym 1940/41 naukę w I klasie rozpoczęło 33 uczniów, z których 14 zostało promowanych do następnej klasy.

Rok 1945 przynosi koniec II wojny światowej i zmiany w szkolnictwie. W wolnej już Polsce w roku szkolnym 1945/46 posadę kierownika obejmuje Jan Misiąg. Pracę również rozpoczyna Boguchwał Gał i jego żona Teresa. W 1953 roku Boguchwał  Gał został aresztowany przez ówczesne władze, a jego żona opuściła Dzwolę. Kierownictwo szkoły objęła Wanda Białek. Oprócz niej w okresie od 1953 do 1959 roku uczyli w szkole: Stanisława Paszkowska, Marta Maciurzyńska, Zygmunt Siebielec, Eleonora Kulpińska, Janina Ligaj, Józef Portka, Jan Białek, Władysław Malec.

Z inicjatywy władz oświatowych i starań Wandy Białek ówczesnej kierowniczki w 1958 roku rozpoczęto budowę szkoły. Ustalono, że budynek stanie na miejscu nieistniejącego już browaru. Mieszkańcy wsi ochoczo zabrali się do pracy. Budowę prowadziło Biłgorajskie Przedsiębiorstwo Budowlane z kierownikiem Jerzym Pawłowskim. Prace zakończono w 1959 roku i w tymże roku oddano budynek do użytku. Wtedy też następuje zmiana w kierownictwie szkoły. Kierownikiem zostaje Jan Wojtan i funkcję tę pełni do 1962 roku. W tym czasie jako nauczyciele pracują: Agnieszka Wojtan, Janina Ligaj, Jan Białek, Władysław Malec.

Następnie stanowisko kierownika obejmuje Władysław Porada, a pracę podejmują  nauczyciele: Agnieszka Porada, Stanisława Boś, Amelia Szczepanik, Kazimiera Gorzelewska, Józefa Pyz (Flis), Stanisława Kata i Ryszard Flis. W międzyczasie Władysław Porada zostaje powołany do pracy w Janowie, a kierownictwo szkoły powierzone zostało Agnieszce Poradzie, która z dotychczasowym składem nauczycieli zarządza szkołą do 1969 roku. W tym też roku następuje kolejna zmiana. Nowym kierownikiem zostaje Marian Chmiel, a pracę zaczynają: Mirosława Chmiel, Elżbieta Głowacka. W następnych latach zostają zatrudnieni nauczyciele: Maria Zakrzewska, Czesława Borońska – Pelc, Emilia Rudnicka, Marta Pawłowska, Teodora Koszałka, Maria Luchowska, Kazimierz Luchowski. Kadra nauczycielska ulega rotacji. W latach 1975 – 1979 w szkole pracują także: Maria Matwiej, Władysław Matwiej, Hubert Dudziński, Czesława Wójcik, Władysława Rożek, Zdzisław Gierczak, Alina Małek, Jadwiga Nalewajko, Marta Orzeł i Teresa Jedut.

W latach 1980 – 1985 funkcję dyrektora szkoły pełni Marian Kowalik, a jako nauczyciele pracują: Mirosława Chmiel, Czesława Pelc, Teodora Koszałka, Urszula Fila, Alina Małek, Urszula Łukasik, Stanisław Rawski, Waldemar Działak, Maria Kowalik.

W roku szkolnym 1985/86 na krótko funkcję pełniącego obowiązki dyrektora szkoły przejmuje Jan Białek, a po nim Władysław Matwiej. W tym też roku zawiązuje się Komitet Rozbudowy Szkoły. W wyniku jego działań ze zgromadzonych społecznie pieniędzy rozpoczęto prace przy rozbudowie szkoły.

W 1986 roku władze oświatowe powołują na stanowisko dyrektora Waldemara Działaka, a grono pedagogiczne powiększa się o Renatę Flis i Renatę Krawczyk. W kolejnych latach pracę w szkole w charakterze nauczycieli podejmują: Małgorzata Świś, Janina Nalewajko, Marzena Koszałka, Krzysztof Mazur, Anna Flis i Anna Kaproń.

14 października 1997 roku następuje uroczyste oddanie do użytku nowo wybudowanej sali gimnastycznej, sal lekcyjnych, stołówki z nowoczesną kuchnią. Rok 2003 przynosi kolejne zmiany. Powstaje Zespół Szkół obejmujący szkołę podstawową i gimnazjum oraz przedszkole, a stanowisko dyrektora tejże szkoły zostaje powierzone panu Stanisławowi Rawskiemu. Pracujący w tym czasie nauczyciele to:  Maria Cajzer, Irena Basaj, Maria Flis, Renata Flis, Piotr Jakubiec, Jadwiga Jaszek, Tomasz Jaszek, Maria Kamińska, Elżbieta Kapica, Marzena Koszałka, Alina Małek, Władysław Matwiej, Janina Nalewajko, Piotr Ostrowski, Czesława Pelc, Iwona Sołtys, Marta Kotuła, Anna Dyjach, Barbara Kapica, ks. Piotr Kubicz, ks. Mateusz Woszczyna, Monika Zięba, Lidia Startek, Renata Dycha, Małgorzata Firosz, Anna Woźniak.

Dnia 2 października 2005 roku w Zespole Szkół w Dzwoli miała miejsce uroczystość nadania szkole imienia Bohaterów Września 1939 i wręczenia sztandaru.

W roku szkolnym 2016/17 w skład Zespołu Szkół w Dzwoli im. Bohaterów Września 1939 wchodzą: Publiczne Gimnazjum, Publiczna Szkoła Podstawowa i Publiczne Przedszkole, którymi zarządza Dyrektor Stanisław Rawski wraz Wicedyrektor Renatą Dychą.

Aktualnie funkcję Dyrektora Zespołu Szkół w Dzwoli pełni Pani Iwona Marchut.

Opracowała: Maria Kamińska

» Zwiń tekst