Gmina Dzwola położona jest u podnóża mezoregionu fizycznogeograficznego – Wzniesień Urzędowskich. Jest to pasmo wzniesień (wys. do 270 m. n.p.m.), które znajduje się jest w południowo-zachodniej części Wyżyny Lubelskiej. Zachodnią granicę Wzniesień Urzędowskich stanowi fragment doliny Wisły, w tym miejscu tworzącej Małopolski Przełom Wisły. Od południa, Wzniesienia Urzędowskie opadają natomiast ku dolinie rzeki Sanny, będącej północną granicą Równiny Biłgorajskiej. Na północy, teren Wzniesień opada ku Kotlinie Chodelskiej.
Wzniesienia Urzędowskie, stanowią obszar o urozmaiconej rzeźbie, a ich cechą charakterystyczną jest występowanie wąwozów lessowych. Wzniesienia Urzędowskie przecina malownicza rzeka Wyżnica. Wzniesienia Urzędowskie są naturalnym przedłużeniem ciągnącego się dalej na południowy – wschód Roztocza.
Gmina Dzwola położona jest na pograniczu Równiny Biłgorajskiej, która jako mezoregion geograficzny, stanowi fragment Kotliny Sandomierskiej. Region ten jest płaskowyżem osiągającym na wschodzie wysokość od 220 do 280 m n.p.m. (maksymalnie 284 m), opadającym ku zachodowi poniżej 150 m n.p.m. Zbudowany jest
z czwartorzędowych piasków i glin morenowych, przez co tutejsze gleby są mało wartościowe pod względem rolniczym.
Na terenie Gminy Dzwola, występują obszary o walorach przyrodniczych i krajobrazowych, a przede wszystkim obszary chronione, których łączna powierzchnia wynosi 13 472 ha, co stanowi aż 66,3% powierzchni gminy. Dla porównania, wskazuje się, że średni odsetek obszarów prawnie chronionych w województwie lubelskim, kształtuje się na poziomie 23%, zaś w kraju odsetek takich obszarów kształtuje się na poziomie 33%.
Ponad 50% powierzchni Gminy Dzwola stanowi teren zalesiony, należący do kompleksu Lasów Janowskich. Na terenie gminy Dzwola znajduje się Park Krajobrazowy „Lasy Janowskie”. Lasy Janowskie stanowią zachodnią część Puszczy Solskiej, zwartego kompleksu leśnego, obejmującego łącznie 124 tys. ha i zaliczanego do najbardziej rozległych w Polsce.
Na bogactwo okolicznej flory Lasów Janowskich wskazują rośliny objęte ochroną, do których należą między innymi: czosnek niedźwiedzi, pióropusznik oraz sitowie nadmorskie. Duże obszary leśne sprzyjają rozwojowi życia zwierzęcego. Licznie występują tu jelenie, sarny i dziki. O bogactwie fauny, świadczą siedliska rzadkich gatunków ptaków drapieżnych, takich jak: krótkoszpon, bielik, kania, orlik, myszołów i jastrząb. Tutejsze lasy są jedną z ostatnich ostoi głuszca w Polsce. Kompleks Lasów Janowskich jest terenem przyjaznym dla rowerzystów, występują tu utwardzone drogi leśne i około 300 km sieci szlaków rowerowych.
Ponadto, na terenie gminy występują obszary cenne przyrodniczo i wchodzące w skład systemu NATURA 2000. Część gminy Dzwola wchodzi w skład Roztoczańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Ponadto, na terenie Gminy Dzwola znajduje się fragment terenu, należącego do rezerwatu „Szklarnia”, gdzie zorganizowana została Ścieżka edukacyjna. „Szklarnia” jest to rezerwat częściowy, leśno-florystyczny o pow. 278 ha. Początek trasy – przy drodze asfaltowej w kierunku Momot w odległości ok. 3 km od Janowa. Na trasie możemy zobaczyć zachowany bór sosnowo-jodłowy, gdzie miejscami jodła tworzy lite drzewostany, z udziałem świerka i fragmentami drzewostanów brzozowych i olchowych.
Na terenie Gminy Dzwola, w pobliżu wsi Flisy, znajduje się rezerwat leśno – torfowiskowy „Kacze Błota”, zajmujący powierzchnię 168 ha.
W odniesieniu do cech sieci hydrograficznej, Gmina Dzwola, leży w obszarze zlewni Wisły, niedaleko rzeki Bukowa, będącej dopływem Sanu. Bukowa zasilana jest natomiast przez prawobrzeżne dopływy, wypływające ze strefy krawędziowej Roztocza, czyli rzeki: Rakowa, Branew z Branewką Górną, Czartosowa i Białka. Ponadto, sieć wodna tego terenu zasilana jest licznymi źródłami wypływającymi u stóp Roztocza i Wyżyny Lubelskiej. Dla wielu cieków wodnych obszarami źródliskowymi są liczne w Lasach Janowskich bagna
i torfowiska.
Na terenie gminy znajduje się wiele źródeł. Zespół źródlisk w Dzwoli daje początek rzece Rakowej. Źródła biją także w Branwi, Krzemieniu i Zofiance. Cztery główne wypływy mają łączną wydajność 4220 m3/dobę. Większość z nich objęta jest ochroną pomnikową.
Gmina Dzwola jest uboga, jeżeli chodzi o występowanie surowców mineralnych. W niewielkiej ilości występują tu surowce ilaste oraz krzemionkowe (piaski). Surowce te w coraz mniejszym stopniu są wykorzystywane do celów gospodarczych, w tym przede wszystkim w branży budowlanej.
Gmina znajduje się w obrębie jednostki geostrukturalnej – „Rowu lubelskiego”, w pobliżu którego stwierdzono występowanie znacznych zasobów wód geotermalnych na głębokości od 1200 do 1600 metrów (o temperaturze 40 ºC). Obszar ten uznać można za priorytetowy w zakresie lokalizacji inwestycji geotermalnych.
Rolnictwo w Gminie Dzwola charakteryzuje się duży rozdrobnieniem gospodarstw rolnych. Na terenie Gminy funkcjonuje 1 410 gospodarstw rolnych, z czego ponad 80% to gospodarstwa o wielkości od 1 do 10 ha. W całej Gminie jest 31 gospodarstw o areale wyższym niż 15 ha. Z danych statystycznych wynika, że średnia wielkość gospodarstwa rolnego w gminie wynosi 5 ha i jest niższa niż w województwie lubelskim (6,9 ha).
Szacuje się, że tylko niewiele ponad 30% gospodarstw rolnych w gminie produkuje towar na rynek, pozostałe zaś zajmują się produkcją rolna wyłącznie na własne potrzeby. Wśród gospodarstw rolnych dominują tradycyjne metody produkcji, bez nadmiernego stosowania środków chemicznych do nawożenia i ochrony upraw. Pomimo naturalnych metod nawożenia, na terenie gminy nie funkcjonują certyfikowane gospodarstwa, zajmujące się produkcją ekologicznej żywności.
W gminie Dzwola liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą mających główne miejsce wykonywania działalności na terenie Gminy wynosi 170, dane wg stanu na dzień 30.04.2016 r.
